«Հանձնաժողովը շատ անկախ է գործելու, չի սպասարկելու գործող նախագահի շահերը»

Սահմանադրական բարեփոխումների շուրջ հանրային քննարկումները շարունակվում են: Պետաիրավական հարցերի ԱԺ մշտական հանձնաժողովի նախագահ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՍԱՀԱԿՅԱՆԸ «Իրատես de facto»-ի հետ զրույցում այս հարցի շուրջ իր դիտարկումները ներկայացրեց:

-Տեսակետ կա, թե մեզանում սահմանադրական փոփոխությունները շատ արագ են տեղի ունենում: Ի՞նչ եք կարծում, գործող Սահմանադրությամբ հնարավոր չէ՞ երկրի վիճակն ավելի բարվոք դարձնել:
-Համաձայն չեմ հարցադրման հետ: Նման տեսակետ հայտնողներն այնքան էլ արդար չեն: Չի կարելի սահմանադրական բարեփոխումները կապել երկրի սոցիալ-տնտեսական վիճակի հետ և բարեփոխումներ չանցկացնելու պատճառ դարձնել: Նախ` սահմանադրական բարեփոխումներն ինքնանպատակ չեն: Մեր մայր օրենքն անցել է տարբեր փուլեր. 1995-ին ընդունել ենք Սահմանադրություն, երբ հայեցակարգում տարբեր խնդիրներ էին գերակա` մարդու իրավունքների ամրագրումից մինչև անհատի դերը: 2005-ին տեղի ունեցան սահմանադրական փոփոխություններ. այդ ժամանակ Սահմանադրության առջև լրիվ այլ խնդիրներ էին դրված. մենք անկախության, զարգացման որոշակի էտապ էինք անցել, միջազգային հարաբերություններն էին խորացել, ու անհրաժեշտ էր մարդու իրավունքները, հիմնարար ազատություններն արձանագրել: Այսօր արդեն անհրաժեշտ է դրան հասնելու երաշխիքների, մեխանիզմների մատնանշումը, որից կբխի, անշուշտ, նաև սոցիալական արդարությունը, ինչն էլ կթուլացնի առկա լարվածությունը: Թե ինչ մեխանիզմներով այս ամենը կկարգավորվի, առայժմ դեռ քննարկումների փուլում է: Մեր ընդդիմախոսները երբեմն կարծում են, թե մենք սահմանադրության նոր նախագիծն ենք դրել շրջանառության մեջ, բայց բոլոր իրավասու անձինք, ինչպես նաև երկրի ղեկավարը, բազմիցս նշել են, որ սա ընդամենը հայեցակարգի նախագիծն է, անգամ հայեցակարգն էլ չէ: Երկրի նախագահն այս բարեփոխման առնչությամբ իր հայտարարության մեջ շատ կարևոր երկու հանգամանք նշեց: Առաջինը` բարեփոխումները ճանապարհ ունեն անցնելու, և եթե պարզվի, որ մեր հանրության մի հատվածը կառավարման ձևի առնչությամբ այլ պատկերացում ունի, այն է` խորհրդարանական կառավարում, մենք կարող ենք, որպես այլընտրանքային տարբերակ, նաև դա քննարկել: Սա նշանակում է, որ սահմանադրական այս գործընթացները բաց են, թափանցիկ: Այս քննարկումներից հետո ակնհայտ կլինի, թե մասնագիտական հանձնաժողովն ինչպիսի հայեցակարգ է ներկայացնելու, որից էլ կբխի, թե հանրությանը ինչ նախագիծ կներկայացվի, որն էլ հանրաքվեով կընդունվի: Հասարակական հարաբերությունները զարգանում են, ուստի պետք է փոխվեն նաև այդ հարաբերությունները կարգավորող նորմերը: Տվյալ դեպքում այդ ամենին պետք է համահունչ դառնա երկրի մայր օրենքը, որին իրավաբանորեն ստորադաս օրենքները պետք է դրան համապատասխան լինեն: Իհարկե, ես դեմ եմ, որ Սահմանադրությունը արագ, երկու տարին մեկ փոփոխվի, հարմարեցվի այս կամ այն իշխանությանը: Մեզ մոտ արդեն ավանդույթ է դարձել, որ փոփոխությունները լինում են գրեթե տասը տարին մեկ: 1995-ից մինչև 2005-ը ոչ մի փոփոխություն չի եղել, հաշվի առնելով հարցի մասշտաբայնությունը, կարելի է ենթադրել, որ այս փոփոխություններն էլ կյանքի կկոչվեն 2015-ին: Հետևաբար, չեմ կարծում, թե մենք հաճախակի ենք բարեփոխում Սահմանադրությունը:
-Երկրի ղեկավարը հայտարարեց, որ ինքն անձամբ կողմ չէ կառավարման ձևի փոփոխությանը: Սա կանխակալ վերաբերմունք չէ՞ և իր ազդեցությունը չի՞ ունենա վերջնական արդյունքի վրա:
-Ոչ, այդպես չեմ կարծում: Երկրի նախագահն ասել է, որ գործող մոդելը կարող է իր առջև դրված խնդիրները լուծել, բայց եթե կա նաև այլ տեսակետ, այն է` խորհրդարանական կառավարման ձևը, ինքը դեմ չէ: Ավելին, նախագահը նշեց նաև, որ ինքը նպատակ չունի Սահմանադրություն փոխելու ճանապարհով վերստին երկրի նախագահ ընտրվելու կամ, այլ մոդելի դեպքում, վարչապետ դառնալու: Սրանով նա ընդգծեց, որ հանձնաժողովը գործելու է բաց, ազատ, օբյեկտիվ:
-Այդուհանդերձ, երկրի ղեկավարի դիրքորոշումն ինչ-որ ազդեցություն չի՞ ունենա:
-Կունենա, բայց հակառակ արդյունքով, այսինքն, դու տեսնում ես, որ երկրի ղեկավարը երկու-երեք տարի առաջ հայտարարում է իր ապագա քայլերի մասին: Այս առումով հանձնաժողովը շատ անկախ է գործելու, չի սպասարկելու գործող նախագահի շահերը, չի աշխատելու նրա «վերարտադրման» ուղղությամբ: Մենք պետք է կարողանանք վեր կանգնել նեղհատվածական, կուսակցական շահերից:
-Որպես ԱԺ պետաիրավական հանձնաժողովի նախագահ, Դուք անձամբ կառավարման ո՞ր ձևին եք կողմնակից` նախագահակա՞ն, թե՞ խորհրդարանական:
-Ես կներկայացնեմ ոչ թե հանձնաժողովի նախագահի, այլ քաղաքացի Հովհաննես Սահակյանի կարծիքը. ինձ համար ընդունելի է նախագահական կառավարման ձևը: Քաղաքական դաշտի հիմնական դերակատարները կուսակցություններն են, միավորումները, որոնց ներկայացվածության, կազմակերպվածության աստիճանը հանրության ուշադրության դաշտում է: Այստեղ կա և՛ օբյեկտիվ, և՛ սուբյեկտիվ մոտեցում: Օբյեկտիվ առումով` գուցե հանրությունը գնահատական չի տալիս այս կամ այն կուսակցության ծրագրին, սուբյեկտիվ տեսանկյունից էլ կազմակերպվածության առումով գուցե թերանում են: Այն պատկերը, որն այսօր ունենք ԱԺ-ում, շատ լավ բնութագրում է առկա վիճակը: Նորից ընդգծեմ` ես կողմ եմ այս մոդելին, քանի որ մենք պատերազմող երկիր ենք, և մեզ համար կառավարման նախագահական ձևն ավելի նպատակահարմար է: Որպես մասնագետ, կարող եմ ասել, որ կարելի է քննարկել բոլոր տարբերակները, այդ թվում` մեծամասնականից համամասնական ընտրակարգին անցումը:
-ԱԺ վերջին քառօրյայում ՀՅԴ-ի նախաձեռնությամբ արտահերթ քննարկվեց համամասնական ընտրակարգին անցնելու անհրաժեշտության հարցը: ՀՀԿ-ն մերժեց նախագիծը` պնդելով, թե դրա պատասխանը կտան սահմանադրական բարեփոխումները: Դուք է՞լ եք նույն կարծիքին։
-Չկա որևէ փորձագիտական կառույց, որը կարող է ասել, թե 100 %-ով համամասնականի կամ մեծամասնականի անցումը շատ ավելի լեգիտիմ իշխանություն ձևավորելու հիմք կստեղծի: Կարող ենք հիշել, օրինակ, Ռուսաստանի փորձը, երբ անցում կատարեցին համամասնականին, հետո կրկին վերադարձան մեծամասնականին: Այսինքն, պետք է այս փոփոխությունը տեղայնացնես ու համապատասխանեցնես քո մենթալիտետին, բնույթին: Ընտրական օրենսգիրքը պետք է շատ կարևոր մի հարց լուծի` ընտրությունների արդյունքում ձևավորի կայուն մեծամասնություն, որպեսզի քաղաքական կառավարման առումով քաոս չստեղծվի: Ընտրությունների որակը մենք շփոթում ենք ընտրական համակարգի հետ: Մտածում ենք, եթե 100 %-ով համամասնական ընտրակարգ լինի, ընտրության որակը կլինի 101 %-ով դրական: Այնինչ, բացեր և թերություններ ունեն երկու համակարգերն էլ: Մեծամասնական ընտրական համակարգը, հատկապես մեր տիպի երկրներում, ապահովում է մի շատ կարևոր հանգամանք` ուղիղ կապ ընտրողի ու թեկնածուի միջև, այսինքն, անհատականացված մոտեցումը, հասցեականությունը մեծ է: Երբ գիտես, որ ձայն ես տվել քո մեծամասնական պատգամավորին, կարող ես քեզ հուզող ցանկացած խնդրով ուղիղ դիմել նրան: Մենք ընտրություններում ձայն ենք տալիս և՛ կուսակցություններին, և՛ մեծամասնական ընտրակարգով առաջադրված թեկնածուին: Բայց որևէ քննարկման ժամանակ ժողովուրդը չի ասում` ես ձայն եմ տվել այսինչ քաղաքական թիմին, քանի որ այնտեղ կան այսքան թվով պատգամավորներ, որոնք իմ պատգամավորներն են, ու նրանց հետ պիտի աշխատեմ: Դրան հակառակ ասում են` այսինչ տարածքից ընտրված պատգամավորին ձայն եմ տվել, ինքն իմ պատգամավորն է, և ես իր առջև պահանջ եմ դրել: Այս բարեփոխումներով պիտի կարողանանք նաև մեկ քայլ առաջ գնալ ու պատգամավորին չդիտարկել որպես տանիք վերանորոգող, ասֆալտ անող: Սա համայնքի ղեկավարի, տարածքային ենթակառույցների պատասխանատուների խնդիրն է: Պատգամավորին պետք է վերապահվի մասսայական բնույթ կրող հարցերի բարձրաձայնումը: Այլ հարց է, որ այս ընտրակարգերի հետ կապված, քաղաքական օրակարգը լցնելու համար նման քննարկումների ես ձգտում, այդ խնդիրները շահարկում: ՀՀԿ-ն երբևէ դեմ չի եղել 100 %-ով համամասնական ընտրակարգին, բայց մենք կարծում ենք, որ դրա համար ոչ նպատակահարմար քաղաքական պայմաններ են առկա: Չեմ ցանկանում որևէ մեկին վիրավորել, բայց այսօրվա ԱԺ-ի պատկերը պետք է աչքի առաջ ունենալ: Պատկերացնո՞ւմ եք` ինչ կկատարվեր այդ ընտրակարգով ձևավորված ԱԺ-ում:
-Այսօր բավարա՞ր եք համարում քաղաքական ուժերի մասնակցությունը սահմանադրական փոփոխությունների գործընթացին. այս հարցը նրանց իրո՞ք հետաքրքրում է:
-Սահմանադրությունը ո՛չ իշխանությանն է, ո՛չ ընդդիմությանը, ո՛չ իմը, ո՛չ քոնը, ո՛չ էլ որևէ մեկինը, այլ ժողովրդինն է: Ընդհանուր խնդիրների լուծման ուղղությամբ պետության քայլն է, որ շատ կարևոր է բոլորի համար: Եթե քաղաքական ուժերն ունեն բանավեճի խնդիր, երբ նախագիծը ներկայացվի ԱԺ-ին, այն ժամանակ էլ կարող են այդ քննարկումը ծավալել: Բայց երբ մասնագիտական հարթության մեջ հանձնաժողովը քննարկումներ է կազմակերպում, յուրաքանչյուր քաղաքական ուժի խնդիրն է մասնակցել դրանց: ՀՀԿ-ն բոլոր ֆորմատներով այս հարցի առնչությամբ քննարկումներին մասնակցել ու մասնակցում է: Պիտի առանձնացնել նաև հետևյալ խնդիրը. երբեմն մեր ընդդիմախոսներն ասում են, թե օրենքները «բերում անցկացնում են», այնինչ, օրենքների հիմնական քննարկումներն անցկացվում են հանձնաժողովի նիստերում: Պետաիրավական հանձնաժողովի որևէ նիստ կես ժամում չի ավարտվում, ավելին, եղել են դեպքեր, երբ երեք-չորս ժամ աշխատելուց հետո ընդմիջել ենք ու վերստին սկսել քննարկումները, քանի որ հարցերը չեն սպառվել: Սա նշանակում է, որ ՀՀԿ-ն չի գալիս միանգամից ասում` մենք կողմ ենք, և քվեարկում ու թողնում գնում է: Հակառակը, լսում ենք բոլոր փաստարկները։ Հավատացնում եմ, բազմաթիվ օրինագծեր էապես փոխվում են հանձնաժողովում քննարկելուց հետո: Սա է ճիշտ մոտեցումը, քանի որ այդ քննարկումներն ավելի նեղմասնագիտական են, ու մանրուքներն ուշադրության են արժանանում: Երբ նույն նախագիծը քննարկված, ամբողջացած ընդգրկվում է լիագումար նիստերի օրակարգում, ակնհայտ երևում է, թե որքան է բարելավվել այն: Ի պատիվ մեր ընդդիմադիր գործընկերների, պիտի փաստել, որ նրանք ևս բավականին լուրջ աշխատում են նախագծերի վրա: Սակայն երաշխավորված չենք նաև «տեսախցիկային» հիվանդությունից, երբ, տեսախցիկ տեսնելով, սկսում են ակտիվորեն խոսել, իսկ երբ դա բացակայում է, ընդհանրապես չեն խոսում: Սա արդեն շահագրգիռ քննարկում չէ, այլ սեփական անձի գովազդ: Իսկ լիագումար նիստերի ժամանակ, իհարկե, քաղաքական ուժերը, պատգամավորները կարող են իրենց քաղաքական շոուները «բեմադրել», ինչպես են հարցի քննարկումից 180 աստիճանով շեղվում ու ասում այն, ինչ իրենք են ուզում: Այստեղ նուրբ խնդիր կա. յուրաքանչյուրս հաշվետու ենք մեր ընտրողի, հասարակության առջև: Այլ բան է, որ մենք կարող ենք դեբատներ անել, բայց գոնե այդ նախագծերը օբյեկտիվորեն պիտի ներկայացնել հանրությանը:
-Այս պահին սահմանադրական բարեփոխումներն ի՞նչ փուլում են, ո՞ր հարցերում հստակեցում կա:
-Հստակեցումն առայժմ հետևյալն է. հայեցակարգի նախագիծը քննարկվում է տարբեր մասնագիտական խմբերի, կառույցների, քաղաքական ուժերի հետ: ՀՀԿ խմբակցությունը ստացել է քննարկման առաջարկություն, և պատրաստվում ենք մոտ օրերս լսելու մասնագիտական խմբին, թե ինչ աշխատանք են արել:

Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ